Template:Chú thích trong bàiTrong toán học, ánh xạ là khái quát của khái niệm hàm số. hàm số lại xuất phát từ khái niệm tương quan giữa các đại lượng vật lý. Chẳng hạn trong một chuyển động đều, độ dài quãng đường đi được bằng tích của tốc độ với thời gian. Nếu tốc độ là 5cm/s thì quãng đường đi được trong t giây là s = 5t.
Bạn đang xem: Ánh xạ là gì
Về ý nghĩa, ánh xạ biểu diễn một tương quan (quan hệ) giữa các phần tử của hai tập hợp X và Y thoả mãn điều kiện: mỗi phần tử x của tập X đều có một và chỉ một phần tử
y \in Ytương ứng với nó. Quan hệ thoả mãn tính chất này cũng được gọi là quan hệ hàm, vì thế khái niệm ánh xạ và hàm là tương đương nhau. Khái niệm hàm nói trên là khái niệm hàm đơn trị, nó cho phép với mỗi x chỉ có một y duy nhất tương ứng với x. Tuy nhiên trong lý thuyết hàm, đặc biệt là lý thuyết xác suất, hàm còn có thể bao hàm các hàm đa trị, trong đó một giá trị x có thể tương ứng với một số giá trị của y.
Bài này chỉ viết về những ánh xạ ( hàm ) đơn trị .
Các thuật ngữ
Trong các sách giáo khoa toán ở trung học cơ sở và trung học phổ thông thường định nghĩa:
Bạn đang đọc: Ánh xạ – Là gì Wiki
Ánh xạ f từ một tập hợp X vào một tập hợp Y (ký hiệu f:X \to Y
) là một quy tắc cho mỗi phần tử x
\inX tương ứng với một phần tử xác định y
\inY, phần tử y được gọi là ảnh của phần tử x, ký hiệu
y=f(x).nghĩa là
\forall x \in X, \exists y \in Y, y= f(x)Tập X được gọi là tập nguồn, tập Y được gọi là tập đích.Với mỗi y \in Y, tập con của X gồm các phần tử, có ảnh qua ánh xạ f bằng y, được gọi là tạo ảnh của phần tử y qua f, ký hiệu là
f^{-1}(y)f^{-1}(y)=\{x\in X | f(x)=y \} Với mỗi tập con A \subset X, tập con của Y gồm các phần tử là ảnh của
x \in Aqua ánh xạ f được gọi là ảnh của tập A ký hiệu là f(A)
f(A)= \{f(x) | x \in A \} Với mỗi tập con B \subset Y, tập con của X gồm các phần tử x có ảnh
f(x) \in Bđược gọi là tạo ảnh của tập B ký hiệu là
f^{-1}(B)f^{-1}(B) = \{x \in X | f(x)\in B\}Một định nghĩa khác, dùng trong lý thuyết tập hợp, sau khi định nghĩa khái niệm quan hệ, người ta định nghĩa:
Một ánh xạ \mathcal F
từ tập X vào tập Y là một quan hệ
\mathcal Ftừ X vào Y thoả mãn điều kiện: mọi phần tử
x \in Xđều có quan hệ
\mathcal Fvới một và chỉ một phần tử
y \in Y.Viết dưới dạng mệnh đề, ánh xạ
\mathcal F, ký hiệu
\mathcal F.
Vài đặc thù cơ bản
Ảnh của một tập hợp rỗng là một tập hợp rỗngA=\empty \, \Leftrightarrow f(A)= \emptyẢnh của tập hợp con là tập hợp con của ảnh A \subset B \Rightarrow f(A) \subset f(B)Ảnh của phần giao nằm trong giao của phần ảnhf(A \cap B) \subset f(A) \cap f(B)Ảnh của phần hợp là hợp của các phần ảnhf(A \cup B)=f(A)\cup f(B)Toàn ánh, đơn ánh và tuy nhiên ánh
phảiToàn ánh là ánh xạ từ X vào Y trong đó ảnh của X là toàn bộ tập hợp Y. Khi đó người ta cũng gọi f là ánh xạ từ X lên Yf(X)=Yhay\forall y\in Y, \exists x \in X: f(x) = yĐơn ánh là ánh xạ khi các phần tử khác nhau của X cho các ảnh khác nhau trong Y.Đơn ánh còn được gọi là ánh xạ 1-1 vì tính chất này.\forall x_1,x_2 \in X: x_1\ne x_2 \Rightarrow f(x_1)\ne f(x_2)hay\forall x_1,x_2 \in X: f(x_1) = f(x_2) \Rightarrow x_1 =x_2Song ánh là ánh xạ vừa là đơn ánh, vừa là toàn ánh. Song ánh vừa là ánh xạ 1-1 và vừa là ánh xạ “onto” (từ X lên Y).
Một số ánh xạ đặc biệt quan trọng
Ánh xạ không đổi (ánh xạ hằng): là ánh xạ từ X vào Y sao cho mọi phần tử x\inX đều cho ảnh tại một phần tử duy nhất
y_0\in Y.Ánh xạ đồng nhất: là ánh xạ từ X vào chính X sao cho với mọi phần tử x trong X, ta có f(x)=x.
Xem thêm: Cáp Quang Tiếng Anh Là Gì ? Cáp Quang Trong Tiếng Anh Là Gì
Ánh xạ nhúng: là ánh xạ f từ tập conX \subset Y vào Y cho f(x)= x với mọi
. Khi đó ta ký hiệu f: X
\hookrightarrowY. Một quan niệm khác về ánh xạ nhúng là: nếu
f: X \to Ylà đơn ánh, khi xem f chỉ là ánh xạ từ X vào tập con
f(X) \subset Y, f sẽ là song ánh. Lúc đó ta có tương ứng 1-1 giữa X với f(X) nên có thể thay thế các phần tử của tập con
f(X) \subset Ybằng các phần tử của tập X. Việc này được gọi là nhúng X vào Y bằng đơn ánh f.123
Ánh xạ tích và ánh xạ ngược
Cho hai ánh xạ f: X \to Yvà
g: Y \to Z. Tích của hai ánh xạ f, g, ký hiệu là
g\circ flà ánh xạ từ X vào Z, xác định bởi đẳng thức:
(g\circ f)(x)=g (f(x))Một số tính chất của ánh xạ tíchNếu (g\circ f)là đơn ánh thì f là đơn ánh.Nếu
(g\circ f)là toàn ánh thì g là toàn ánh.Nếu
(g\circ f)là song ánh thì f và g đều là song ánh.Ánh xạ ngược (Inverse map)Cho ánh xạ
f:X \to Y, nếu có ánh xạ
g: Y \to Xsao cho
\forall x \in X: (g\circ f)(x) =x \forall y \in Y: (f\circ g)(y) =y thì g được gọi là ánh xạ ngược, hay nghịch đảo của f, ký hiệu là f^{-1}.Ánh xạ f có ánh xạ ngược khi và chỉ khi f là song ánh.